PROF DATUK DR AWANG SARIYAN.BERITA HARIAN.12 JUN 2020

Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) ditubuhkan pada 22 Jun 1956 sebagai hasil perjuangan golongan ahli bahasa, sasterawan, wartawan, pendidik dan agamawan melalui Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Kedua (1954) serta Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga (1956).

Bahasa dan persuratan Melayu diangkat pejuang kemerdekaan sebagai antara asas nasionalisme dan perjuangan menuntut kemerdekaan.

Selama lebih enam dekad DBP melaksanakan perancangan bahasa, khususnya dalam bidang pembinaan dan pengembangannya, selepas bahasa Melayu ditetapkan sebagai bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, bahasa undang-undang, bahasa ilmu dan pendidikan serta bahasa bagi segala ranah peradaban negara.

Perlembagaan Persekutuan khususnya Perkara 152, Akta Bahasa Kebangsaan 1963/67 dan Akta Pendidikan (1961, Pindaan 1996) menjadi lunas undang-undang negara untuk pelaksanaan Dasar Bahasa Kebangsaan itu.

DBP bergerak dengan berasaskan Akta DBP 1959 (Semakan 1978, Pindaan dan Peluasan 1995). Akta 213 menetapkan enam tujuan utama DBP iaitu:

Pertama, untuk membina dan memperkaya bahasa kebangsaan (bahasa Melayu) dalam semua bidang, termasuk sains dan teknologi.

Kedua, untuk memperkembang bakat sastera, khususnya dalam bahasa kebangsaan.

Ketiga, untuk mencetak atau menerbitkan atau membantu dalam percetakan atau penerbitan buku, majalah, risalah dan lain-lain bentuk kesusasteraan dalam bahasa kebangsaan dan dalam bahasa lain.

Keempat, untuk membakukan ejaan dan sebutan serta membentuk istilah yang sesuai dalam bahasa kebangsaan.

Kelima, untuk menggalakkan penggunaan bahasa kebangsaan yang betul dan akhir sekali, untuk menggalakkan penggunaan bahasa kebangsaan supaya ia akan digunakan secara meluas bagi segala maksud mengikut undang-undang yang sedang berkuat kuasa.

Empat tujuan pertama dapat dikatakan mencapai kemantapan. Contohnya, melalui penggubalan istilah dalam 300 bidang dan sub bidang ilmu, apabila terhasil kira-kira satu juta istilah dalam bahasa Melayu.

Tujuan kedua terus ditingkatkan untuk mengembangkan bakat sastera melalui pelbagai kegiatan, pada peringkat negara dan serantau melalui Majlis Sastera Asia Tenggara (MASTERA) dan Anugerah Penulis Asia Tenggara (SEA Write Award). Untuk tujuan ketiga pula, penerbitan dalam bentuk buku ilmiah, buku umum, buku teks, ensiklopedia, kamus, karya sastera, buku istilah, jurnal dan majalah diupayakan DBP sejak awal penubuhannya dengan jumlah terbitan mencecah 15,000 judul.

Tujuan keempat berkaitan pembakuan bahasa terlaksana sejak awal penubuhan DBP, bermula pemantapan sistem ejaan baharu Rumi dan penggubalan istilah.

Usaha itu turut dilakukan pada peringkat serantau melalui Majlis Bahasa Brunei Darussalam-Indonesia-Malaysia (MABBIM).

Tatabahasa dan sebutan diusahakan pembakuannya dan menjadi asas pelaksanaan dalam sistem pendidikan, pentadbiran dan bidang lain.

Dua tujuan akhir penubuhan DBP berkaitan pengembangan dan peluasan penggunaan bahasa Melayu. Ia agak umum sifatnya dan batas kuasa DBP sekadar ‘menegur dan menasihati’ dalam hal memastikan penggunaan bahasa yang betul.

Aspek ini agak mengehadkan gerak kerja penguatkuasaan DBP. Bagaimanapun, program berdampak besar seperti Program Audit Bahasa Melayu, Penarafan Bintang Pihak Berkuasa Tempatan (PBT), pembentukan Munsyi Muda di jabatan dan agensi kerajaan oleh DBP berjaya meningkatkan peluasan penggunaan bahasa Melayu yang betul.

Peranan DBP adalah mengusahakan kesinambungan kekuatan bahasa dan persuratan Melayu yang usianya melebihi dua alaf.

Usaha DBP melanjutkan perkembangan bahasa Melayu pada abad ketujuh Masihi dalam zaman kerajaan Melayu lama, Sriwijaya, yang kemudian mencapai zaman keemasan pada zaman peradaban Melayu Islam, dari sekitar abad ke-13.

Kini bahasa Melayu masih menghadapi cabaran dari dalam dan luar. Dari dalam, cabaran paling besar ialah pembudayaan bahasa negara dalam kalangan semua golongan.

Bahasa Melayu belum betul-betul diangkat sebagai bahasa cerminan jati diri negara dalam majlis rasmi, mesyuarat dan pelbagai acara lain.

Tuntutan dasar kepelbagaian bahasa atau multilingualisme turut membuktikan belum utuhnya pembudayaan bahasa.

Perlembagaan Persekutuan membuka ruang besar untuk penggunaan dan pembelajaran bahasa lain, tetapi dalam segala urusan rasmi, bahasa Melayulah bahasa yang wajib digunakan.

Pelaksanaan undang-undang kecil pengiklanan yang mewajibkan pengutamaan bahasa kebangsaan pada iklan, nama bangunan dan kawasan belum dikuatkuasakan sepenuhnya oleh hampir 150 PBT sehingga nama bangunan, kawasan perumahan, bandar dan yang lain masih menayangkan citra asing.

Cabaran ketara juga kepada taraf bahasa Melayu sebagai bahasa utama dalam sistem pendidikan negara.

Terdapat dasar atau program yang bercanggah dasar bahasa kebangsaan dan undang-undang negara seperti Perlembagaan, Akta Bahasa Kebangsaan, Akta Pendidikan dan Akta DBP.

Contoh yang pernah terjadi ialah pengajaran mata pelajaran berasaskan sains dan matematik dalam bahasa Inggeris di sekolah (PPSMI) dan arahan penggunaan bahasa Inggeris sebagai bahasa perkuliahan di universiti bagi kursus kritikal seperti perubatan, sains dan teknologi, undang-undang serta kejuruteraan.

Ini semua merencatkan perancangan kerajaan untuk menjadikan bahasa Melayu bahasa utama dalam bidang ilmu dan pendidikan.

Dari luar pula, globalisasi membuka ruang penjajahan linguistik apabila bahasa asing, khususnya bahasa Inggeris mendominasi pelbagai aspek kehidupan, iaitu ilmu, budaya dan media.

Kurang agresifnya negara penerima, termasuk negara kita dalam pembinaan pelantar atau portal yang menjelmakan peranan bahasa Melayu dalam bidang kehidupan menyebabkan bahasa Melayu kian mengecil daerah penggunaannya.

DBP menggunakan pendekatan pelbagai dimensi, peka konteks dan memandang ke hadapan. Dalam usaha mengatasi isu pembudayaan bahasa kebangsaan, pendekatan ‘dakwah’ melalui gerakan ‘menegur dan menasihati’ seperti diperuntukkan dalam Akta DBP memerlukan perubahan.

Pindaan Akta DBP perlu dijadikan kenyataan agar DBP memperoleh punca kuasa untuk mengambil tindakan kepada pihak yang tidak menghormati bahasa kebangsaan.

Dalam menghadapi globalisasi dan kecenderungan budaya membaca terbitan elektronik, DBP perlu mengubah strategi penerbitan bahan bahasa, sastera dan ilmu dengan meningkatkan penerbitan elektronik.

Selain itu, fokus penerbitan DBP perlu lebih kepada karya besar yang menayangkan ketinggian ilmu dalam bidang sains kemanusiaan dan sains tabii.

Inilah peluang DBP melonjakkan kearifan setempat pelbagai bidang ilmu pada peringkat antarabangsa.

DBP perlu dihormati sebagai benteng peradaban negara kerana seperti kata Perdana Menteri pertama, Almarhum Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj, “Negara tanpa bahasa kebangsaan ibarat jasad tanpa roh”.

Saya petik puisi SN Muhammad Haji Salleh untuk menjelaskan erti bahasa dan persuratan kepada bangsa dan negara:

Kata dimuliakan kerana

bahasa itu hablur percaya

kota yang memagar janji

dan penama erti

Padanya ada ilmu tamadun

mengalir pada dakwat

mantiq berbincang di ayat dan

memercikkan wawasan ke akal,

Tiada yang lebih agung dari ilmu

kerana maknanya menyambung

bangsa memanjatkan

hidup dari lumpur ke syurga,

jalan terlurus kepada bijaksana

Penulis ialah Pengerusi Lembaga Pengelola Dewan Bahasa dan Pustaka.

Pautan asal:
https://www.bharian.com.my/rencana/muka10/2020/06/699435/isu-bahasa-kuasa-dbp-jangan-hanya-tegur-nasihat